شب ادراری در کودکان: علل، پیامدها و روش‌های درمان
شب‌ادراری یا “بی‌اختیاری ادرار در خواب” یکی از مشکلات رایج دوران کودکی است که بسیاری از والدین با آن روبه‌رو می‌شوند. این اختلال که اغلب در کودکان زیر ۷ سال رخ می‌دهد، معمولاً به‌صورت ناخودآگاه و بدون قصد اتفاق می‌افتد. گرچه در بسیاری از موارد با رشد کودک برطرف می‌شود، اما در برخی مواقع نیاز به بررسی و درمان دارد. در این مقاله از مرکز خدمات درمان و پرستاری رایبد، به بررسی شب ادراری در کودکان می‌پردازیم.
شب ادراری در کودکان چقدر رایج است؟
طبق پژوهش‌های انجام شده تقریبا حدود 40 درصد از کودکان زیر 3 سال شب ادرای دارند. شاید یکی از دلایل این موضوع کوچک بودن مثانه کودک در این دوره برای ذخیره سازی ادرار است. در این سن کودک به طور کامل توانایی تشخیص پر شدن مثانه خود و بیدار شدن از خواب را ندارد. بنابراین والدین می توانند خود اقدام به بیدار کردن کودک در فواصل زمانی مشخص از شب نمایند و او را به دستشویی ببرند.
اما از سن 5 سالگی به بعد حدود 85 درصد از کودکان می توانند ادرار خود را در طول شب نگه دارند البته برخی از کودکان تا سن 12 سالگی گاهی رختخواب خود را خیس می کنند. از این تحقیقات می‌توان این‌گونه نتیجه‌گیری نمود که با رشد سیستم بدنی کودک و بالغ شدن او، احتمال شب ادرای نیز کم می شود. تقریبا برای تمامی افراد تا سن نوجوانی، این مسئله حل می‌شود، شاید برای یک درصد از کودکان این مشکل به جا می ماند.
انواع شب‌ادراری را در کودکان بشناسیم
شب‌ادراری در کودکان به دو نوع اصلی تقسیم می‌شود:
- شب‌ادراری اولیه: کودک از زمان تولد تاکنون هرگز به مدت طولانی (حداقل ۶ ماه) خشک نبوده است. آنها هرگز نتوانسته‌اندکنترل شبانه مثانه خود را در اختیار داشته باشند. این موضوع می تواند به دلایل ژنتیکی باشد.
- شب‌ادراری ثانویه: کودک برای مدتی خشک بوده (حداقل ۶ ماه) اما دوباره دچار شب‌ادراری شده است. این موضوع نیاز به کمک پزشک متخصص کودکان یا دکتر متخصص کلیه و مجاری ادراری دارد.
دلایل شب ادراری
علت شب ادراری در کودکان معمولاً ترکیبی از عوامل مختلف است که مهمترین آنها عبارت است از:
- تکامل ناکامل مثانه: مثانه کودک ممکن است هنوز ظرفیت کافی برای نگه داشتن ادرار در طول شب نداشته باشد.
- عوامل ژنتیکی: سابقه خانوادگی شب‌ادراری بسیار رایج است. اگر یکی از والدین در کودکی دچار شب‌ادراری بوده، احتمال آن در کودک افزایش می‌یابد.
- تولید بیش از حد ادرار در شب: به دلیل کمبود هورمون ضد ادراری (ADH) در شب.
- خواب عمیق: کودک ممکن است سیگنال‌های پر بودن مثانه را در خواب دریافت نکند.
- استرس یا تغییرات محیطی: مانند تولد خواهر یا برادر جدید، رفتن به مدرسه یا تغییر محل زندگی.
- عفونت‌های ادراری یا مشکلات ساختاری در دستگاه ادراری.
- پیامدهای روانی شب‌ادراری
شب ادراری می‌تواند اثرات روانی زیادی بر کودک مانند کاهش اعتماد به نفس، خجالت‌زدگی از هم‌سالان، ترس از شرکت در اردوها یا مهمانی‌ها و احساس گناه یا ناراحتی داشته باشد. بنابراین، حمایت عاطفی و پرهیز از سرزنش کودک در این دوران بسیار ضروری است.
روش‌های درمان شب‌ادراری
درمان شب‌ادراری باید با توجه به علت زمینه‌ای، سن کودک و شدت مشکل انجام شود:
آموزش و مشاوره: اطمینان دادن به کودک که مشکل او شایع و قابل حل است و آموزش به والدین برای مدیریت بدون تنبیه یا فشار کودک نقش مهمی در درمان این مشکل دارد.
اصلاح سبک زندگی و رفتار: محدود کردن مصرف مایعات از ۲ ساعت قبل از خواب و پرهیز از مصرف نوشیدنی‌های محرک مانند نوشابه یا چای یکی از عوامل پیشگیری از این مشکل است. همچنین تشویق کودک به رفتن به سرویس بهداشتی قبل از خواب و استفاده از تقویم‌های تشویقی (علامت‌گذاری شب‌های خشک با برچسب یا ستاره) می تواند به رفع شب ادراری در کودکان کمک کند.
استفاده از زنگ هشدار (آلارم شب‌ادراری): این دستگاه با تشخیص اولین قطرات ادرار، کودک را بیدار می‌کند و باعث می‌شود به تدریج به کنترل مثانه در خواب عادت کند. این روش از مؤثرترین درمان‌هاست.
دارو درمانی (در صورت نیاز): در موارد شدید یا زمانی که درمان‌های رفتاری مؤثر نباشد، پزشک ممکن است دارو های زیر را تجویز کند:
- دسموپرسین (Desmopressin): کاهش تولید ادرار در شب.
- داروهای آنتی‌کولینرژیک: در صورتی که مثانه کودک کوچک یا بیش‌فعال باشد.
تجویز دارو باید تنها زیر نظر پزشک انجام شود و معمولاً برای کوتاه‌مدت استفاده می‌شود.
سخن آخر
شب ادراری در کودکان مشکلی رایج ولی قابل مدیریت است. با حمایت روانی، آموزش صحیح و در صورت نیاز درمان پزشکی، می‌توان به کودک کمک کرد تا این مرحله را با موفقیت پشت سر بگذارد. مهمترین نکته، حفظ آرامش، صبر و همکاری والدین با کودک در مسیر درمان است.