بیماری کزاز چیست و چگونه منتقل میشود؟
بیماری کزار یک عفونت جدی باکتریایی است که توسط کلستریدیوم تتانی ایجاد می شود. این باکتری در خاک، گردو غبار و محیط های آلوده وجود دارد و از طریق زخم های باز وارد بدن می شود. و با تحت تاثیر قرار دادن سیستم عصبی بیمار موجب قفل شدن فک، اسپاسم های شدید عضلانی و حتی مرگ میشود. در مقاله بیماری کزاز چیست، از مرکز خدمات درمانی و پرستاری رایبد، می خواهیم در مورد علل ، علائم و روشهای درمان این بیماری خطرناک با شما صحبت کنیم.
بیماری کزاز چیست؟
کزاز (Tetanus) یک بیماری عفونی حاد و کشنده است که توسط سم تولید شده از باکتری کلستریدیوم تتانی (Clostridium tetani) ایجاد میشود. این باکتری در محیط طبیعی مانند خاک، گرد و غبار، فضولات حیوانات و حتی روی اشیای زنگ‌زده زندگی می‌کند. کزاز مستقیماً از فردی به فرد دیگر منتقل نمی‌شود، اما در صورت ورود باکتری به بدن، به‌ویژه از طریق زخمهای باز ، می‌تواند باعث بیماری شود.
علت بیماری کزاز
عامل اصلی کزاز، باکتری Clostridium tetani است که در شرایط بی‌هوازی (یعنی بدون وجود اکسیژن) رشد کرده و سمی به نام تتانواسپاسمین تولید می‌کند. این سم به دستگاه عصبی حمله کرده و باعث انقباض‌های غیرارادی، سفتی عضلات و اسپاسم‌های شدید در بدن میشود. کزاز بیماری مسری نیست و از طریق تماس مستقیم با افراد مبتلا منتقل نمی‌شود. انتقال آن از طریق ورود باکتری به بدن از راه‌های زیر ممکن است:
- زخمهای باز مانند بریدگی‌های عمیق، سوراخ‌شدگی با اشیای آلوده مانند میخ زنگ‌زده، چاقو یا ابزار آلوده، سوختگی‌های شدید، گازگرفتگی توسط حیوانات، زخمهای ناشی از جراحی یا زایمان در محیط غیربهداشتی.
- آلودگی بند ناف در نوزادان: در کشورهایی با امکانات بهداشتی ضعیف، بریدن بند ناف با ابزار آلوده ممکن است باعث کزاز نوزادی شود.
- تزریقات یا خالکوبی با وسایل آلوده ، استفاده از سرنگ یا سوزن غیر استریل نیز می‌تواند منجر به ورود باکتری به بدن شود.
آشنایی با علائم بیماری کزاز
علائم معمولاً بین ۳ تا ۲۱ روز پس از ورود باکتری ظاهر می‌شوند. شدت علائم به فاصله زمانی بروز آن‌ها از زمان ورود باکتری بستگی دارد؛ هرچه سریع‌تر ظاهر شوند، بیماری شدیدتر است. علائم اصلی بیماری کزاز چیست؟ این نشانه ها عبارت است از:
- سفتی فک و گردن (قفل شدن فک یا تریسموس): یکی از مشخص‌ترین نشانه‌ها
- اسپاسم‌های عضلانی دردناک، به‌ویژه در ناحیه صورت، گردن، پشت و شکم
- سفت شدن عضلات بدن
- تب، تعریق و افزایش ضربان قلب
- اشکال در بلع یا تنفس
- خم شدن بدن به عقب (اپیستو‌تونوس) در مراحل پیشرفته
- در نوزادان: گریه مداوم، عدم مکیدن، اسپاسم و تشنج.
روشهای پیشگیری بیماری کزاز
برنامه واکسیناسیون کزار معمولا از دوران کودکی در چندین نوبت آغاز می شود. زیرا واکسیناسیون مؤثرترین راه پیشگیری است. البته برای حفظ ایمنی بهتر تزریق دوزهای بوستر (یادآوری) هر 10 سال یکبار توصیه می گردد. در ادامه روشهای پیشگیری از این بیماری را بررسی می کنیم:
برنامه واکسیناسیون : واکسن کزاز معمولاً به صورت ترکیبی با دیفتری و سیاه‌سرفه (DTaP) برای کودکان و Td یا Tdap برای بزرگسالانتزریق میشود.
- در کودکان: در سنین ۲، ۴، ۶، ۱۸ ماهگی و ۴-۶ سالگی
- در بزرگسالان: هر ۱۰ سال یکبار تزریق واکسن یادآور (Td یا Tdap)
در صورت آسیب یا بریدگی: اگر فرد در ۵ سال اخیر واکسن نزده باشد، باید واکسن یادآور دریافت کند. البته در زخمهای شدید، گاهی تزریق آنتی‌توکسین کزاز نیز ضروری است.
درمان بیماری کزاز
خوشبختانه بیماری کزار دارای درمان است و مو فقیت آن به تشخیص زودهنگام و اقدامات فوری وابسته است. برای این منظور بیمار باید در بیمارستان و در بخش ویژه بستری شود تا پزشکان بتوانند با تزریق ایمونوگلوبولین کزاز (TIG) باعث خنثی شدن سم تتانوسپاسمین در بدن شوند. همچنین بیمار باید در طول درمان از آنتی بیوتیک هایی مانند مترونیدازول یا پنی‌سیلین استفاده نماید. به طور کلی درمان بیماری کزاز چیست؟ درمان این عارضه شامل مراحل زیر است:
- تزریق آنتی‌توکسین (TIG) برای خنثی کردن سم
- آنتی‌بیوتیک‌ها مانند مترونیدازول یا پنی‌سیلین
- داروهای ضدتشنج مانند دیازپام برای کنترل اسپاسم عضلات
- پاک‌سازی زخم برای حذف منبع باکتری
- مراقبت تنفسی (در موارد شدید ممکن است نیاز به دستگاه تنفس مصنوعی باشد)
عوارض احتمالی کزاز
- شکستگی استخوان بر اثر اسپاسم‌های شدید
- اختلال در تنفس
- عفونت ریه (پنومونی)
- مرگ، به‌ویژه در نوزادان یا بیماران مسن و واکسینه‌نشده
سخن آخر
کزاز یک بیماری خطرناک اما قابل پیشگیری است. این بیماری از طریق زخم‌ها یا تماس با اشیای آلوده به باکتری ایجاد میشود، نه از طریق تماس با افراد بیمار. واکسیناسیون منظم و مراقبت بهداشتی از زخم‌ها نقش اساسی در جلوگیری از بروز این بیماری ایفا می‌کند. در صورت بروز هرگونه زخم عمیق، به‌ویژه در افراد با سابقه واکسیناسیون ناقص، مراجعه سریع به مراکز درمانی مانند رایبد و دریافت واکسن یادآور ضروری است.