سندرم تونل کارپال یکی از شایع‌ترین بیماری‌های نوروماسکولار است که در نتیجه فشرده‌شدن عصب میانی (Median Nerve) در ناحیه مچ دست ایجاد می‌شود. این عصب مسئول حس و حرکت در بخش‌هایی از دست است و عبور آن از درون ساختاری به نام تونل کارپال، آن را در معرض فشارهای مکانیکی قرار می‌دهد. تنگی این تونل می‌تواند منجر به علائمی مانند بی‌حسی، گزگز، درد و ضعف عملکرد دست شود. در این مقاله از مرکز خدمات درمان و پرستاری رایبد درباره تنگی کانال مچ دست صحبت خواهیم کرد.
با آناتومی تونل کارپال آشنا شوید
تونل کارپال (CTS) یک گذرگاه باریک در مچ دست است که از استخوان‌های کارپال (استخوان‌های مچ) در کف و دیواره‌ها و یک ساختار لیگامانی به نام لیگامان عرضی کارپال (Transverse Carpal Ligament) در سقف آن تشکیل شده است. این تونل حاوی:
- عصب میانی (Median Nerve)
- نه تاندون فلکسور که وظیفه خم کردن انگشتان را بر عهده دارند.
- فشار یا التهاب در این ناحیه می‌تواند باعث فشردگی عصب میانی شود.
علائم سندرم تونل کارپال
سندرم تونل کارپال در اثر فشار بر روی عصب مدیان بوجود می آید. علائم این عارضه به‌تدریج و اغلب در شب یا هنگام استفاده مکرر از دست ظاهر می‌شوند. این علائم می‌توانند شامل موارد زیر باشند:
- بی‌حسی و گزگز در انگشت شست، اشاره، میانی و نیمی از انگشت حلقه
- درد در ناحیه مچ دست که ممکن است به سمت ساعد یا بازو نیز گسترش یابد
- ضعف عضلانی در دست، به‌ویژه در گرفتن اشیاء کوچک
- احساس برق‌گرفتگی یا شوک‌های ناگهانی در انگشتان
- در مراحل پیشرفته‌تر، آتروفی عضلات ناحیه تنار (Thenar Muscles) مشاهده می‌شود
علل و عوامل ایجاد تنگی کانال مچ دست
سندرم تونل کارپال یا تنگی کانال دست معمولا در سن 45 تا 65 سالگی بروز می کند و می تواند در یک یا هر دو مچ دست ایجاد شود. این عارضه در زنان بیشتر از مردان رخ می دهد. این بیماری از نوع پیش رونده است و با افزایش سن، رو به وخامت می رود. بنابراین در صورت عدم درمان به موقع، ممکن است منجر به بی حسی دائمی انگشتان و یا ضعف همیشگی در عضلات به وجود آید. تنگی کانال مچ دست می‌تواند نتیجه ترکیبی از عوامل آناتومیک، فیزیولوژیک و مکانیکی باشد:
- فعالیت‌های تکراری: کارهایی مانند تایپ زیاد، استفاده از ماوس، ابزارآلات دستی لرزاننده یا بلند کردن مکرر اجسام باعث فشار مداوم روی مچ می‌شوند.
- بارداری و اختلالات هورمونی: تغییرات هورمونی باعث احتباس مایع و تورم در تونل کارپال می‌شود.
- بیماری‌های زمینه‌ای: دیابت، کم‌کاری تیروئید، آرتریت روماتوئید و چااقی
- عوامل آناتومیک: افراد با کانال کارپال کوچک‌تر، مستعد ابتلا به این سندرم هستند.
روشهای تشخیص بیماری سندرم تونل کارپال
تشخیص سندرم تونل کارپال ترکیبی از معاینه بالینی، شرح حال دقیق و آزمایش‌های مکمل است:
معاینات فیزیکی
- آزمایش تینل : (Tinel’s Sign) ضربه آرام بر روی عصب میانی در ناحیه مچ که اگر باعث گزگز شود، مثبت در نظر گرفته می‌شود.
- آزمایش فالن :(Phalen’s Test) خم کردن مچ‌ها به مدت ۶۰ ثانیه که اگر باعث بروز علائم شود، نشان‌دهنده‌ی سندرم است.
تست‌های مکمل
- الکترومیوگرافی (EMG) و تست هدایت عصبی (NCS) برای ارزیابی شدت آسیب به عصب میانی
- اولتراسوند یا MRI در موارد خاص برای بررسی ضخامت عصب یا وجود توده‌های فشاری
درمان سندرم تونل کارپال
هنوز هیچ روش پیشگیرانه ای برای تنگی کانال مچ درست ارائه نشده است اما می توان با انجام استراحت های کوتاه و مکرر، پرهیز از خم کردن مچ دست به سمت بالا وپایین و… فشار بر روی مچ دست را به حداقل برسانید. درمان این بیماری به شدت علائم، مدت زمان درگیری و وضعیت کلی بیمار بستگی دارد. انواع روشهای درمان عبارتند از:
درمان‌های محافظه‌کارانه
- آتل‌بندی شبانه برای جلوگیری از خم شدن مچ در هنگام خواب
- استفاده از داروهای ضدالتهاب غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ایبوپروفن برای کاهش درد و التهاب
- تزریق کورتیکواستروئید داخل تونل کارپال برای تسکین موقت التهاب
فیزیوتراپی
- تمرین‌های کششی و تقویتی برای عضلات مچ و دست
- درمان دستی و استفاده از اولتراسوند تراپی در برخی بیماران مبتلا به تنگی کانال مچ دست مؤثر است.
تغییر در سبک کار و فعالیت
- تنظیم ارگونومی محل کار
- استراحت‌های منظم در حین انجام کارهای دستی
- استفاده از تجهیزات ضد لرزش
انجام عمل جراحی
در مواردی که علائم شدید یا مقاوم به درمان هستند، جراحی به‌عنوان گزینه نهایی مطرح می‌شود. اکثر بیماران پس از جراحی بهبود قابل توجهی در عملکرد و علائم تجربه می‌کنند. روشهای جراحی شامل موارد زیر است:
- جراحی باز تونل کارپال: بریدن لیگامان عرضی برای آزادسازی فشار روی عصب
- جراحی آندوسکوپیک: با کمترین برش ممکن و زمان بهبودی کوتاه‌تر
نتیجه‌گیری
سندرم تونل کارپال یکی از شایع‌ترین اختلالات فشاری عصب محیطی است که با درگیری عملکرد دست می‌تواند کیفیت زندگی فرد را به‌شدت تحت تأثیر قرار دهد. با شناخت علائم هشداردهنده، مراجعه به‌موقع به پزشک، و انتخاب درمان مناسب، می‌توان از پیشرفت بیماری جلوگیری کرده و عملکرد طبیعی دست را حفظ کرد.